İş Hukuku Nedir? Çalışanların ve İşverenlerin Hakları Nelerdir?

İş Hukuku Nedir? Çalışanların ve İşverenlerin Hakları Nelerdir?

İş hukuku, işçi ile işveren arasındaki ilişkileri düzenleyen, çalışma hayatında tarafların hak ve yükümlülüklerini belirleyen kamu düzenine ilişkin bir hukuk dalıdır. Türkiye’de iş hukuku esas olarak 4857 sayılı İş Kanunu ile düzenlenmiş olup, Anayasa, Borçlar Kanunu, Sendikalar ve Toplu İş Sözleşmesi Kanunu gibi çeşitli mevzuatlarla da desteklenmektedir.

İş Hukukunun Amacı ve Temel İlkeleri

İş hukukunun temel amacı, ekonomik olarak güçlü konumda olan işveren karşısında işçiyi koruyarak adil bir denge sağlamaktır. Bu denge, şu ilkeler çerçevesinde kurulmaktadır:

• İşçinin korunması ilkesi

• Emredici hükümler ilkesi

• Eşit davranma ilkesi

• İyiniyet ve dürüstlük kuralı
  

Bu ilkeler ışığında oluşturulan mevzuat, taraflar arasında doğabilecek ihtilafların çözümünde de yol gösterici olmaktadır.

İş Hukukunun Kaynakları

İş hukukunun temel kaynakları şu şekilde sıralanabilir:

• Türkiye Cumhuriyeti Anayasası: Anayasa'nın 49. maddesi “Çalışma herkesin hakkı ve ödevidir.” diyerek çalışma hakkını güvence altına alır. Ayrıca 50. ve 55. maddeler ile dinlenme hakkı, adil ücret gibi temel konular düzenlenmiştir.

• 4857 sayılı İş Kanunu: Bireysel ve toplu iş ilişkilerini esas alan, işçi ve işveren yükümlülüklerini tanımlayan temel kanundur.

• Borçlar Kanunu: İş Kanunu’nun uygulanmadığı özel iş ilişkilerinde devreye girer.

• Uluslararası Sözleşmeler: Türkiye’nin taraf olduğu ILO sözleşmeleri de iş hukukunun önemli bir parçasıdır.

• Yargı Kararları: Özellikle Yargıtay kararları, uygulamada içtihat oluşturur ve birçok konuda yol göstericidir.

Çalışanların Temel Hakları

İş Kanunu ve ilgili mevzuat kapsamında çalışanlara tanınan başlıca haklar şunlardır:

1. Çalışma Hakkı ve Özgürlüğü

Anayasa’nın 49. maddesi ile güvence altına alınmıştır. Hiç kimse çalışma hakkından yoksun bırakılamaz.

2. Eşit Davranma İlkesi

İşveren, cinsiyet, yaş, medeni hâl gibi nedenlerle işçiler arasında ayrım yapamaz (İş Kanunu m.5).

3. Ücret Hakkı

Çalışan, emeğinin karşılığını zamanında ve eksiksiz alma hakkına sahiptir. Asgari ücret altına düşülmesi yasaktır.

4. Dinlenme Hakkı

İşçiler günlük ara dinlenmesine, haftalık tatil gününe ve yıllık ücretli izne sahiptir. Örneğin, bir yıl çalışan işçi en az 14 gün yıllık izin hakkına sahip olur (İş Kanunu m.53).

5. İş Güvencesi

Belirsiz süreli iş sözleşmeleri ile çalışan işçiler, keyfi olarak işten çıkarılamaz. Fesihte geçerli sebep aranır (İş Kanunu m.18-21).

6. İhbar ve Kıdem Tazminatı Hakkı

İş sözleşmesinin feshedilmesi durumunda işçinin, çalıştığı süreye göre belirli bir miktar kıdem tazminatına ve ihbar süresine hakkı doğar.

7. Sendikal Haklar

İşçiler sendikalara üye olma, toplu sözleşme yapma ve grev hakkına sahiptir (Anayasa m.51-54).

8. İş Sağlığı ve Güvenliği Hakkı

6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu gereğince, işveren, işçilerin güvenli ve sağlıklı koşullarda çalışmasını sağlamakla yükümlüdür.

9. Fesih Hakkında Bilgilendirme ve Savunma

İşveren, haklı nedenle fesih dışında, işçinin savunmasını almadan iş sözleşmesini feshedemez.

İşverenin Hakları ve Yükümlülükleri

1. Yönetim Hakkı

İşverenin, iş yerinde işin yürütülmesini sağlamak adına yönetim yetkisi vardır. Bu yetki işçilerin görev tanımlarını belirlemeyi, denetimi ve disiplini içerir.

2. Sadakat Bekleme Hakkı

İşveren, işçiden sadakat ve dürüstlük içinde çalışmasını bekler. Rekabet yasağı, gizlilik gibi konular bu kapsamda değerlendirilir.

3. Performansa Dayalı Fesih Hakkı

İşveren, işçinin yeterliliğini veya davranışlarını gerekçe göstererek iş sözleşmesini geçerli nedenle feshedebilir. Ancak bu işlem belirli prosedürlere tabidir.

4. İş Sağlığı ve Güvenliğini Sağlama Yükümlülüğü

İşverenin temel sorumluluklarından biridir. Risk değerlendirmesi yapmak, gerekli ekipmanları sağlamak ve çalışanları eğitmekle yükümlüdür.

5. Sigorta Yükümlülüğü

İşveren, işçiyi Sosyal Güvenlik Kurumu’na bildirmek ve primlerini zamanında yatırmak zorundadır.

6. Ücret Ödeme Yükümlülüğü

İşveren, işçinin maaşını zamanında, banka aracılığıyla ve eksiksiz ödemekle yükümlüdür.

İşçi ve İşveren Arasında Uyuşmazlıklar ve Çözüm Yolları

İş hukuku kapsamındaki uyuşmazlıkların çözüm yolları şu şekildedir:

• Arabuluculuk: 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu ile zorunlu hale gelmiştir. Uyuşmazlıklar önce arabulucuya, ardından mahkemeye taşınır.

• İş Mahkemeleri: Arabuluculuk sürecinden sonuç alınamazsa, uyuşmazlık yargıya taşınabilir.

• İstinaf ve Temyiz: İş Mahkemesi kararları belirli şartlar altında istinaf ve Yargıtay denetimine tabidir.
  

Sonuç

İş hukuku, çalışma hayatının düzenli, hakkaniyetli ve güvenli bir şekilde sürdürülmesini sağlamak amacıyla hem işçiyi hem işvereni koruyacak hükümlerle şekillendirilmiştir. Anayasal güvenceye sahip olan çalışma hakkı, tarafların karşılıklı yükümlülükleri ve devletin denetleyici gücü ile birlikte gelişir. Gerek bireysel sözleşmeler gerekse toplu iş ilişkilerinde doğabilecek uyuşmazlıkların çözümünde, hukuki yolların doğru ve zamanında kullanılması oldukça önemlidir.

Referanslar:

• T.C. Anayasası (1982)

• 4857 sayılı İş Kanunu

• 6331 sayılı İş Sağlığı ve Güvenliği Kanunu

• 6098 sayılı Türk Borçlar Kanunu

• 7036 sayılı İş Mahkemeleri Kanunu

• Yargıtay İçtihatları

• Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO) Sözleşmeleri

Uyarı Notu

Bu internet sitesinde yer alan bilgiler avukat ve müvekkil ilişkisi oluşturmaya yönelik değildir ve böyle bir davet olarak dikkate alınmamalıdır. Hizmetlerimizin kapsamı ve çalışma şartları hakkında bilgi almayı istemeniz halinde, sitemizdeki iletişim kanallarından herhangi birini kullanarak bizlerle iletişime geçebilirsiniz.İş Hukuku Nedir? Çalışanların ve İşverenlerin Hakları Nelerdir?